علف‌های هرز گلخانه، هر نوعی از گیاه هستند که به صورت ناخواسته، عاملی مزاحم و برخلاف میل کشاورز در گلخانه رشد می‌یابند. به‌عبارتی علف هرز برخلاف نوع محصول کشت‌شده پدید می‌آید؛ هرچند که خود جزء گیاهان زراعی و به تنهایی یک محصول است. برای نمونه هرچند گندم ارزش اقتصادی بیشتری نسبت به جو دارد، اما ممکن است در مزرعه جو بوته‌هایی از گندم رشد کنند که به‌عنوان علف هرز باید از بین بروند.
علف‌های هرز ظاهر نامطلوبی دارند و برای دریافت نور، آب و مواد مغذی رقیب محصولات اصلی کشت‌شده هستند.
علف گلخانه‌ای در صورت عدم کنترل، خسارات اقتصادی جبران‌ناپذیری به محصولات شما وارد می‌کند. بنابراین کنترل و جلوگیری از شیوع این علف‌ها امری حیاتی و سرنوشت‌ساز است؛ به‌طوری‌که برنامه‌ریزی اصولی برای مبارزه با این علف‌ها ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.
در این مطلب قصد داریم ابتدا انواع علف‌های هرز گلخانه و بیماری‌های ناشی از آنها را به شما معرفی کنیم. در بخش بعد روش‌های توسعه علف هرز و سپس کنترل آن را به شما ارائه خواهیم داد.
آنچه خواهید خواند
علف‌های هرز گلخانه
علف‌های هرز دارای ویژگی‌هایی هستند که به آنها کمک می‌کنند به‌راحتی گسترش یابند. از جمله این ویژگی‌ها موارد زیر هستند:
- تولید فراوان بذر
- جوانه‌زدن سریع
- تولید بذرهایی که طولانی مدت مخفی می‌مانند.
- امکان اشغال نواحی پرتردد
از جمله گیاهانی که عموما به‌عنوان علف هرز شناخته می‌شوند قاصدک، خارخسک، چسبک و پنجه‌کلاغی هستند.
انواع علف‌های هرز گلخانه
علف‌های هرز گلخانه گونه‌های مختلفی دارند. این علف‌ها به چند روش دسته‌بندی می‌شوند. دسته‌بندی از نظر گیاه‌شناسی، یکساله یا دوساله و چندساله بودن و از لحاظ ظاهر (پهن‌برگ و نازک‌برگ بودن). اگر انواع علف‌های هرز را بشناسید بهتر می‌توانید آنها را کنترل کنید.
علف‌های هرز متنوعی را در مناطق مختلف و شرایط متفاوت ازجمله ارتفاع، شیب، نوع خاک (اسیدی یا قلیایی)، رطوبت و شرایط مختلف اقلیمی می‌توانیم مشاهده کنیم.
علف‌های هرز در مقایسه با محصولات کشاورزی، به شرایط نامساعد محیطی مانند رطوبت کم، حاصل‌خیز نبودن خاک و در واقع به کمترین امکانات جهت رشد سازگاری دارند؛ در نتیجه باتوجه به روش‌های توسعه متنوعی که دارند، کنترل آنها دشوار است.
از نظر ظاهری دسته‌بندی زیر را برای انواع علف‌های گلخانه‌ای خواهیم داشت:
- پهن‌برگ
- نازک‌برگ
پهن برگ
انواعی از علف‌های هرز پهن‌برگ را در لیست زیر معرفی کرده‌ایم:
- پیچک صحرایی
- شقایق
- گل گندم
- تربچه وحشی یا ترپک
- فرفیون
- ازمک
- خاکشیر
- شیر پنیر
- ترشک
- خارشتر
- بابونه
- تلخه
نازک‌برگ
لیست زیر نیز شامل انواعی از علف‌های هرز نازک‌برگ است:
- یولاف وحشی
- چاودار وحشی
- قیاق
- جوموشک
بیماری‌های ناشی از علف‌های هرز
علف گلخانه‌ای می‌تواند ناقل بیماری‌هایی مانند ویروس‌ها، باکتری‌ها و مایکوپلاسما باشد که قابل انتقال به گیاهان گلخانه‌ای است. علف‌های هرز منبع اولیه حشراتی مانند شته‌ها، مگس‌های سفید، تریپس و بقیه آفات مثل کنه‌ها، حلزون‌ها و پاتوژن‌ها هستند. بسیاری از علف‌های هرز معمول گلخانه مثل گندمک، ترشک، گل قاصد و پیچک زمینی می‌توانند به ویروس‌های tospoviruse آلوده شوند؛ تریپس‌ها می‌توانند ناقل این ویروس به محصولات حساس گلخانه‌ای باشند.
روش‌های گسترش علف‌های هرز گلخانه
علف‌های هرز گلخانه، معمولا از طریق تولید بذر زیاد می‌شوند ولی برخی از آنها علاوه‌بر تولید بذر از طریق ساقه، ریشه‌های خزنده و زیرزمینی نیز افزایش می‌یابند. به‌طوری‌که اگر ریشه‌ها یا ساقه زیرزمینی تکه‌تکه شوند یک بوته جدید علف هرز از هرتکه می‌تواند به‌وجود آید.
بذر علف‌های هرز توسط عوامل متعددی ازجمله باد، آب، آبیاری، حیوانات، مصرف بذرهای نامرغوب و آلوده به این بذرها و نیز با انتقال خاک دارای بذر علف هرز به گلخانه‌ها یا مزارع دیگر، انتشار می‌یابند.
کنترل علف‌های هرز گلخانه
به نظر شما بهترین زمان برای حذف علف‌های هرز چه زمانی است؟
بهترین پاسخ این است که هرچه این علف‌ها زودتر ریشه‌کن شوند، احتمال گسترش سریع آنها و درگیری کل گلخانه به وسیله آنها کمتر است.
کنترل علف‌های هرز گلخانه مسئله بسیار حائز اهمیتی است؛ زیرا بدون رعایت این اصل اساسی نمی‌توانید محصولاتی مرغوب و فاقد هرگونه آفت، باکتری، ویروس و مایکوپلاسما تولید کنید.
محصولات داخل گلخانه با استفاده از دماهای بالا، نور ثابت و منبع آب کافی به‌خوبی رشد می‌کنند؛ اما مشکل اینجاست که این شرایط مساعد محیطی علاوه‌بر رشد محصولات گلخانه‌ای برای گسترش علف‌های هرز نیز بسیار کمک‌کننده است.
هم‌چنین اگر کف گلخانه خود را سیمانی نکرده باشید یا به‌طور اصولی سیمانی نشده باشد، باید بگوییم بستر مناسبی را برای جوانه‌زدن و رشد علف هرز فراهم نموده‌اید!!
زمانی‌که با آلودگی جدی و شدیدی ناشی از رشد بی‌رویه علف‌های هرز مواجه می‌شوید باید بدانید که کنترل آنها کاری بسیار سخت و پرهزینه است؛ و این اتفاق موجب اختلال در تولید محصولات اصلی گلخانه‌ای نیز خواهد شد.
انواع روش‌های کنترل علف‌های هرز
اگر عملیات کنترل علف هرز را به‌طور صحیح، منظم و با استفاده از یک برنامه مدیریت تلفیقی اجرا کنید، می‌توانید حشرات و بیماری‌های گلخانه‌ای را تا سطح خوبی به کنترل درآورید.
این برنامه شامل روش‌های زیر است:
- مبارزه زراعی:
رعایت اصول بهداشتی مانند انتخاب زمان کشت مناسب، آبیاری اصولی، کشت بذر در عمق و تراکم مناسب و نیز کشت گیاهانی که قدرت رقابتی بالایی با علف‌های هرز دارد. - روش‌های مبارزه مکانیکی:
شخم زمین با ادوات کشاورزی، وجین و حذف علف‌های هرز - کنترل بیولوژیکی:
به‌کارگیری موجودات زنده مانند حشرات، باکتری‌ها و قارچ‌ها به‌عنوان دشمنان و خورنده علف‌ها - استفاده از موانع فیزیکی:
پوشش فیبر جهت محدودسازی حضور علف هرز در کف گلخانه - کنترل شیمیایی (علف‌کش‌های پیش و پس از سبزشدن)
کاشت یک گیاه پوششی مانند شبدر
- استفاده از انواع مالچ:
استفاده از هرگونه پوشش روی سطح خاک که بتواند پوششی محافظتی روی زمین ایجاد کند. مالچ ماده‌ای کدر یا به اندازه کافی ضخیم است و جلوی نور را می‌گیرد؛ مانند کاه، خاک اره، تکه‌های چوب و علف‌های درو شده - خیس شدن علف‌های هرز:
خارج کردن علف‌های هرز بعد از خیس شدن خاک پس از یک باران شدید - قطع کردن ساقه‌های علف‌ها
- از بین بردن فواصل خالی بین گیاهان: کاشت انبوهی از گیاهان در فواصل نزدیک به هم و پر کردن فاصله بین آنها جهت جلوگیری از رشد علف هرز
- آبیاری گیاهان اصلی
- کنترل تلفیقی:
به‌کارگیری کلیه روش‌های گفته شده در بالا برای کاهش هزینه‌های اقتصادی و خطرات علف‌کش‌های شیمیایی که روشی بهینه نیز است.
این روش‌ها فقط علف‌های موجود را از بین می‌برند ولی مانع رشد بذرهایی که ممکن است در خاک وجود داشته باشند، نمی‌شوند.
پس با وجود انجام مراحل فوق در شرایطی که باز هم علف‌هایی در گلخانه باقی مانده است، روش‌های زیر را برای کنترل آنها اجرا کنید:
- خارج کردن محصولات سالم از گلخانه
- دورریزی مواد گیاهی آلوده
- فراهم نمودن شرایط خشک‌شدن علف هرز (آفتاب‌دهی)
برای نوشتن دیدگاه باید وارد بشوید.